Lùng Tám là một xã thuộc huyện Quản Bạ, cách trung tâm thành phố Hà Giang khoảng 50 km. Lùng Tám nằm dưới chân những dãy núi, bên dòng sông Miện. Nơi đây, người Mông vẫn giữ gìn nghề dệt vải lanh truyền thống với nguyên liệu tự nhiên và quy trình thủ công.
Hợp tác xã dệt lanh Lùng Tám ra đời từ 2001, không chỉ là nơi bảo tồn, phát triển nét văn hóa độc đáo, giúp cải thiện thu nhập cho người dân bản địa mà còn trở thành địa điểm được nhiều khách Tây tìm đến khi du lịch Hà Giang. Đến đây, ngoài việc tìm hiểu quy trình dệt lanh, du khách còn có cơ hội trực tiếp trải nghiệm các bước tạo nên một tấm vải.
Ở Lùng Tám, du khách được chiêm ngưỡng các sản phẩm dệt lanh thủ công do những người phụ nữ Mông tạo ra. Không chỉ có áo, váy, vải lanh ngày nay còn hiện diện trong nhiều sản phẩm như khăn trải bàn, túi xách, ví.
Vải lanh có vai trò quan trọng trong văn hóa và tâm linh của người Mông. Biết dệt vải lanh được xem như một tiêu chí đánh giá tài năng, sự khéo léo, chăm chỉ của một người phụ nữ Mông. Khi về nhà chồng, người con gái phải mặc quần áo vải lanh để được tổ tiên nhà chồng phù hộ. Khi đến với Hà Giang, bạn dễ thấy phụ nữ Mông luôn mang bên mình búi lanh để se sợi, nối sợi bất kỳ đâu, khi đi chợ hay lên nương.
Nguyên liệu chính để làm vải lanh là cây lanh. Quy trình dệt vải lanh trải qua 41 bước, bao gồm gieo hạt, thu hoạch cây lanh, bóc tách sợi, se lanh, nối sợi, quay guồng, dệt vải, giặt, phơi... đòi hỏi rất nhiều thời gian và tâm sức.
Để có mảnh vải đẹp, người thợ phải yêu nghề, kiên trì và khéo léo. Các sợi lanh ngay từ bước bóc tách đã phải đều nhau thì tấm vải dệt ra mới bền và đẹp. Sợi lanh sau khi bóc tách được giã cho mềm, rồi nối lại với nhau để có sợi dài. Người Mông còn sáng tạo ra dụng cụ se sợi phối hợp giữa chân và tay để cùng lúc se 4 sợi lanh.
Sau đó, sợi được đưa vào một khung quay để tháo ra và bó thành từng bó rồi mang đi luộc với tro bếp, ngâm và giặt. Việc này lặp lại đến khi nào sợi lanh trắng mới mang đi phơi khô rồi cho vào khung để dệt. Khi cho sợi vào khung, tùy khổ vải, người thợ đếm chính xác số lượng sợi.
Người Mông vẫn dệt vải thủ công bằng khung cửi. Công đoạn dệt vải thường do các nghệ nhân lớn tuổi có nhiều kinh nghiệm đảm nhận để có thể xử lý các sợi đứt, xấu.
Vải dệt xong được đặt giữa một phiến đá và một trụ gỗ. Người thợ đứng lên trên phiến đá lăn qua lăn lại cho đến khi toàn bộ bề mặt vải được cán phẳng, mềm và mịn mới mang đi ngâm với tro bếp củi một tuần cho trắng rồi phơi khô. Một tấm vải lanh đẹp phải có sợi đều, trắng, mịn. Vải lanh bền, hút ẩm nên khi mặc cho cảm giác thoáng mát.
Ngoài dệt vải, phụ nữ Mông ở Lùng Tám còn có kỹ thuật vẽ sáp ong và nhuộm chàm. Người thợ vẽ họa tiết truyền thống Mông lên vải trắng bằng sáp ong đun nóng. Khi mang vải đi nhuộm, đường nét sáp ong không thấm màu sẽ làm nổi hoa văn trên vải. Trong khi đó, kỹ thuật nhuộm chàm cho ra những tấm vải nhiều màu sắc. Màu nhuộm được sử dụng cũng hoàn toàn tự nhiên.
Những sản phẩm của làng nghề đã theo chân bao du khách đến khắp mọi miền Việt Nam và cũng đã xuất khẩu sang hơn 20 nước, trong đó, có những thị trường đặc biệt ưa chuộng như các nước: Mỹ, Nhật Bản, Pháp, Thụy Sỹ… Các sản phẩm này đi khắp các nước đều nhận được sự ưa chuộng của khách hàng bởi nét độc đáo của sản phẩm với chất liệu truyền thống tự nhiên.
Ảnh: Xuân Phương
Theo VnE